Initiatiefplan Den Bosch

20 januari '20

Water-sterk, klimaatadaptief en ecologisch rijk Den Bosch als basis voor nieuwe woon- en werkgebieden

Uit onze Brabantstadstudie blijkt Den Bosch op een aantal thema’s uit te blinken: de stad Den Bosch kent een grote vraag naar woningen voor starters en gezinnen en er is een hoog animo voor woon- en werkgebieden waarin plaats is voor community en collectief. Tegelijk heeft Den Bosch een actueel en urgent watervraagstuk: water in relatie tot veiligheid, kwaliteit, retentie en daarmee ook koeling. Door deze wensen en maatschappelijke opgaven te verenigen, kan Den Bosch zich opnieuw positioneren. Hoe? Door dicht bij haar kenmerkende historische karakter(s) te blijven.

Grondslag - de fundamenten van Den Bosch

Bij de stad Den Bosch denkt men al snel aan Hieronymus Bosch. Een baken voor de stad; vroeger weggehoond als 'den duvelmakere', tegenwoordig zien we in zijn werk de kracht van vernieuwende beeldentaal. Vooral zijn op elkaar ingrijpende werken tonen een mate van schuld van ‘de slechte mens’ aan landschap, natuur en – vreemde - wezens. Zouden we de 'Tuin der Lusten' juist ook holistisch kunnen zien, als een balans van natuur, mens, het leven?

Door koppeling te maken van zowel Brabantstadstudie, de specifieke maatschappelijke opgaven van de stad én de locatiespecifieke krachten, kan een visie/strategie ontstaan die aansluit op meerdere urgente behoeften van de stad.

Initiatiefvoorstellen Brabantstadstudie

Op basis van de bevindingen en conclusies van alle (deel-)onderzoeken van Brabantstadstudie zijn initiatiefvoorstellen gemaakt voor diverse (theoretische) locaties en/of voor de implementatie van trends en ontwikkelingen die naar voren zijn gekomen. Hiermee leggen we nadrukkelijk de link tussen theorie (nieuw opgedane kennis over de woonopgaven in de steden) en praktijk (waarin we dagelijks samen met diverse stakeholders werken aan het realiseren van de beste woon- en leefomgevingen).

Het máken van de initiatiefplannen is daarbij belangrijker dan de uitkomst ervan. Als onderdeel van het totaalonderzoek leren de initiatief-voorstellen ons namelijk op andere manieren opgaven te benaderen en processen in te richten en samen te werken met nieuwe coalities en andere professionele relaties. Niet alleen de aanpak, ook het type locatie is steeds anders; geen eigen grondposities, wel uiteenlopend in o.a. schaalgrootte, (binnen-)stedelijke ligging, huidige functie en gebiedseigen kwaliteiten.

De komende weken lichten we de verschillende initiatiefvoorstellen toe.

Den Bosch, de Moerasdraak

Den Bosch werd vroeger gezien als een onneembare vesting, vanwege haar ligging tussen de moerasgebieden, en werd daarom ook wel ‘de Moerasdraak’ genoemd. De Moerasdraak is een van de bekendste identiteitsdragers van Den Bosch. Mogelijk verwijst ook de beeltenis van de Drakenfontein op het Stationsplein naar deze bijnaam.

Om woongebieden te creëren van en op de natte moerassige gronden, werden zandwinputten geslagen. Met het opgegraven zand werden de gronden opgedekt, zodat erop gebouwd kon worden. De stad kreeg dus verschillende waterplassen. Deze zandafgravingen - Het IJzeren Kind, IJzeren Man, IJzeren Vrouw en IJzeren Bos – staan samen bekend als ‘de IJzeren familie’. De Moerasdraak verrees dus uit natte gronden en staat ook nu nog als sterk en krachtig beest zijn mannetje in dat platte, natte land.

Gebiedsontwikkeling in gedachtegang van de Moerasdraak

Voor het initiatiefplan hebben we een gebied gezocht waar verschillende systemen - natuur, bedrijvigheid en water - ook in onbalans op elkaar ingrijpen. Als prachtige historische stad kent Den Bosch - net als Leiden, Delft, Den Haag - een sterk opwarmende binnenstad. Maar de stad heeft ook een aantal gebieden (de zandafgravingen) met een potentieel groot verkoelend effect om deze opwarming tegen te gaan. Het verkoelend effect van deze gebieden gaat echter verloren door de bedrijvigheid, de versteende omgeving en het ontbreken van groen. Het (regen)water wordt niet goed opgenomen in de verharde ondergrond, waardoor bodem-droogte de overhand krijgt. Met opwarming tot gevolg.

De vraag die wij onszelf stellen is: Hoe kan een dynamische, langdurige gebiedstransitie bijdragen aan zowel een rijke ecologie, klimaatadaptatie, nieuwe economieën alsook duurzame woon-en werkgebieden? Hierbij kijken we op dezelfde holistische manier als Hieronymus Bosch in zijn schilderijen deed. In onze gebiedsontwikkeling grijpen we terug op de historie en traditie in aanpak; om balans terug te brengen tussen de natte(re) gronden en een gezonde, groene woon- en werkomgeving.

Het 'open' team

In de zomer van 2019 ging BPD met een club mensen van voornamelijk Bosschenaren in gesprek. Het team is niet 'af', maar staat open voor nieuwe samenwerkingen en draagt uit dat we dat graag doen met direct betrokkenen, zoals ondernemers, de gemeente, corporaties, enzoverder. Meedenkers van het 1e uur zijn:

Xander Vermeulen Windsant (XVW architectuur),
Paulien Feimann (De Waardenmakers),
Jaap Klink (Broed),
Cor Geluk (Juurlink&Geluk),
Laurens Boodt architect,
Ties van der Hoeven (The Weathermakers).

Het 1e wat ons bindt, is de overtuiging dat wij in samenwerking een bredere vraag kunnen antwoorden en een resultaat met meer impact teweeg kunnen brengen. De gedachtegang die we daar gezamenlijk hebben gevoeld, brengen we hier in beeld. Het is daarmee een uitnodiging aan eenieder die in Den Bosch serieus mee wil denken en dóen.

De Aanpak

Den Bosch is een stad die altijd een nauwe relatie heeft gehad met het ommeland. Nergens dringt de aanwezigheid van het landschap zo diep door tot in het stadshart. Toch is er de afgelopen decennia ook behoorlijk veel autonoom aan de stad ontwikkeld waardoor veel meer generieke stadskwaliteiten zijn toegevoegd. Met het groeiende besef dat we veel meer naar de stad moeten gaan kijken vanuit het perspectief van klimaatadaptatie, ecologie en duurzaamheid wordt het belangrijk de landschappelijke kwaliteiten en beleefbaarheid daarvan maximaal te gaan benutten, meer integraal, holistisch. Dit landschappelijk raamwerk moet de basis vormen voor het transformeren van bestaande programma’s naar nieuwe stadslandschappen.

Hoe werken we naar klimaatadaptieve, ecologisch rijke en duurzame transities? We stellen in de gedachtegang ecologie als basis van de stads-landschappelijke én maatschappelijke verandering. Doel is het percentage biomassa te verhogen: hierdoor neemt het dode organische materiaal in de toplaag van de bodem toe, wat zorgt voor een flinke boost van de natuurlijke groei. Dit is een holistische benadering om klimaatverandering tegen te gaan: van het natuurlijk afbreken van broeikasgassen tot het beschikbaar hebben van water om de opwarmende stad te verkoelen. Inzetten op ecologie brengt waterveiligheid, waterkwantiteit en -kwaliteit. Een rijk ecologisch landschap vormt tevens de basis voor een fysieke ruimtelijke ontwikkeling tot woon- en werkgebied, het is de integratie van menselijk leven in balans met de natuur.

Het respecteren van waarden in gebieden betekent in dit geval het behouden van bepaalde bedrijvigheid, bebouwing, kansen zien voor het versterken van water en ecologie. We zien het bestaande landschap met de hedendaagse en oude gebouwen als een startpunt om op voort te borduren, om verschillende perspectieven te laten ontstaan op het gebied - à la Hieronymus Bosch.

Zo kan er een superdiversiteit ontstaan die experiment kan toelaten in zowel bebouwing als ecologie. Met de ondernemers en aanwezige partijen kan gezamenlijk gezocht worden naar de innovatie binnen de betreffende bedrijfstak. Zo worden de in het gebied aanwezige identiteiten van begin af aan verankerd in de gebiedstransitie en ontstaan er nieuwe netwerken, nieuwe economieën en werkgelegenheid. Dit draagt bij aan vernieuwende leefmilieus als toevoeging aan de identiteiten van Den Bosch. Er wordt ingezet op woonmilieus die naadloos samengaan met de betreffende werkmilieus en werkmilieus die samengaan met een rijke ecologie. Dat vraagt om passende architectuur, stedenbouw met passende materialen. Door het borgen van de bestaande waarden, ontstaat vanzelf de context voor nieuwe programma’s, waaronder wonen, recreatie en nieuwe bedrijvigheid.

Allereerst dient de bewoner van Den Bosch het gevoel én bewustzijn te krijgen dat dit gebied er is, er dient 'bestemming' gecreëerd te worden. Die bestemmingen vinden we natuurlijk in de veelheid aan identiteiten die reeds in het gebied aanwezig zijn. Ze dienen te worden ontsloten voor fietsers en voetgangers; een recreatieve route die het gebied toegang geeft en zijn potentie en schoonheid laat ervaren. De langdurige transitiestrategie begint dan ook met een recreatieve, ecologische en economische route.

Noodzaak van deze aanpak

Een innovatieve aanpak zoals we die in Den Bosch hebben gekozen is nodig om middels gebiedsontwikkeling bij te dragen aan de maatschappelijke opgaven. BPD ziet de maatschappelijke opgaven juist als aanjager van vernieuwing in gebiedsontwikkeling. Het werken vanuit een brede coalitie is nodig om op een andere manier stad te maken.

Door juist de maatschappelijke opgave in een initiatiefplan centraal te stellen kunnen we gezamenlijk met impact zoeken naar en werken aan de transities van gebieden naar gezonde, natuurlijke, woon- en werkomgevingen. Van vernieuwende beeldentaal naar vernieuwende leefomgevingen!

Uitnodiging:

Zoals we al aangaven is een opgave als deze gebaat bij een creatieve, lef hebbende en stevige coalitie. Daartoe gaan we graag in gesprek met partijen en personen die kunnen bijdragen aan de verwezenlijking van deze gedachtegang. Niet in het algemeen, maar met het oog op een specifieke locatie.

Meer weten en/of bijdragen aan een groene toekomst?
Neem contact op met Elisabeth Boersma: [email protected]